برادر مسعود و هدف خوبی که وسیله بد را توجیه نمی کند
به نظرم مسعود ده نمکی،انسانی است که دغدغه های خوبی دارد، هدفش خدمت به انقلاب و اسلام است اما راه هایی که برای تحقق بخشیدن به هدف هایش انتخاب می کند چندان خوب نیست یا شاید گاهی وقت ها اصلا خوب نیست!
بدحجابی و احیانا فحشا موضوع جالبی برای ساخت یک اثر سینمایی بود که رسوایی، همین موضوع را دستمایه داستان خود قرار داده بود. ده نمکی سعی کرده طبق معمول روی خط قرمز راه برود و موضوعات حساس اجتماعی را بهانه ساخت فیلم کند تا هم دغدغه هایش را در قاب جادو پیگیری کند هم مخاطب را با تحریک حس کنجکاوی به سینما بکشاند.
"رسوایی" را باید ادامه فقط و فحشا بدانیم همان دیدگاه ها و نوع برداشت از مقوله فحشا در این کار ده نمکی دیده می شود که البتهاین دیدگاه تا حد زیادی قابل نقد است.
اینکه بدحجابی و فحشا را در تعامل و تقابل مستقیم با فقط نشان دهیم چندان قابل قبول به نظر نمی آید زیرا حداقل در جامعه کنونی در واقعیت خلاف آن را می بینیم گر چه نمی توان وجود برخی معضلات و منکرات مرتبط با بدحجابی را انکار کرد ولی در این مورد خاص، بر خلاف آن چه که فیلمساز قصد نشان دادن آن را دارد بدحجابی و رابطه های ولنگار جنسی بیشتر در قشر مرفه جامعه بروز و نمود دارد و این مساله ای است که مشخص نیست به کدام علت وی در کارهای خود از آن چشم می پوشد و سعی نمی کند تا راه حلی برای آن به مخاطب خود ارائه دهد. مضاف بر اینکه در دیدگاه امام راحل (ره) و رهبر انقلاب،مستضعفان و فقرا حامیان اصلی و مدافعین واقعی نظام اسلامی هستند که با نمایش ده نمکی از این قشر در تضاد است.
یکی از شخصیت های جذاب "رسوایی" یک شخصیت روحانی است که او را با نام حاج یوسف قرار است بشناسیم، شخصیتی که نمی توان انکار کرد به دل بیننده می نشیند و اکبر عبدی توانسته است با بازی زیبای خود برای بینندگان یک روحانی دلچسب را به نمایش بگذارد. ده نمکی به خوبی توانسته است یک شخصیت حوزوی تقریبا واقعی را به مخاطبینش که ممکن است عده ای از آنها تا حدی از برخی روحانیون دلگیر و دلزده باشند معرفی کند. آخوند فیلم ده نمکی، علی رغم اینکه فردی مهذب است اهل کار و تلاش و کارگری است، به فقرا کمک می کند، دل در گروی عرفان دارد و مهمترین نکته ای که با ظرافت به آن دقت شده این است که روحانی فیلم ده نمکی، سکولار نیست هر چند وی را نمی توان یک آخوند سیاسی نامید اما شخصی هم نیست که رنگ و بویی از سیاست نداشته باشد . این قضیه را می توان در قاب عکس های طاقچه خانه حاج یوسف دید. عکس یک جانباز و تصویر امام خمینی (ره) به اندازه یک بیانیه خاموش در مورد عقاید و جهت گیری های سیاسی حاج یوسف است و به ما می گوید روحانی عارف مسلک "رسوایی" عزلت گزین و بی تفاوت به آن چه در اطرافش می گذرد نیست و این موضوع یکی از نکات مثبت کار ده نمکی است.
اما اصلی ترین و شاید جنجالی ترین بخش "رسوایی"، گریم بازیگران زن در این فیلم است. نباید انکار کرد که کارگردان در این فیلم، ساده ترین راه را برای به نمایش گذاشتن یک زن بدکار انتخاب کرده است؛ یعنی استفاده از آرایش! البته استفاده از رنگ های تند نیز عاملی برای کمک به فهم این جنبه شخصیت افسانه است اما به نظر می رسد اصلی ترین موضوعی که ده نمکی روی آن مانور داده ، همین بحث کمک گیری از گریم بازیگر نقش اول زن فیلم است.
گلوی باز، آستین هایی که تا نزدیکی آرنج بالا زده شده اند، آرایش تقریبا تند و لباس های تنگ بازیگران زن این فیلم، قرار است به ما بفهمانند که این اشخاص بدحجابند ( و البته شاید فاحشه) اما سوال این جا است که می توان برای رسیدن به هدفی خوب، از ابزاری بد استفاده کرد؟ پاسخ به این سوال نسبی است، بدون شک در مواردی خاص و حاد می توان این کار را انجام داد مثلا قانون و فقه اسلامی اجازه داده است علی رغم حرمت دم مسلم، برای دفع خطر و در صورت لزوم، متجاوز به اموال و نوامیس را به قتل رساند اما این موارد نادر و در مواردی خاص تجویز شده و بدیهی است در همه موارد نمی توان از این اصل استفاده کرد که هدف وسیله را توجیه می کند! اما ده نمکی در "رسوایی" دقیقا همین کار را انجام داده است، یعنی برای هدف خوبش (بررسی و ارائه راه حل برای یک معضل اجتماعی) از وسیله ای بد استفاده کرده است یعنی تبرج و عدم رعایت حدود حجاب توسط بازیگران زن؛که طبق نظر همه مراجع امری حرام است.
ممکن است گفته شود ده نمکی چاره ای جز این کار برای نمایش زنان بدحجاب نداشته است و اگر این کار را نمی کرد باید چه می کرد؟! سوال اینجا است که آیا سینماگران ارزشی و حزب اللهی ما نباید دنبال نوآوری برای حفظ ارزش های خود و عدم عدول از حریم محرمات الهی باشند؟!
قطعا اگر دنبال راهی برای زیر پا نگذاشتن خطوط قرمز باشیم، این راه در مقابل ما قرار داده می شود به عنوان مثال درخشنده در "هیس،دخترها فریاد نمی زنند" یک مساله صد در صد جنسی یعنی تجاوز را دستمایه ساخت فیلم خود کرده است اما نکته جالب این جاست که کوچکترین صحنه یا عاملی که باعث تحریک جنسی مخاطبین فیلم و یا زیر پا گذاشتن خطوط قرمز عرفی،اخلاقی و شرعی باشد در اثر وی دیده نمی شود. او سعی کرده برای نمایش حیوانی ترین شهوات، کنایه آمیزترین صحنه ها را به نمایش بگذارد و جالب است که مخاطب به راحت منظور فیلم ساز را درک می کند.
اما متاسفانه ده نمکی در "رسوایی" ،خواسته یا ناخواسته دست روی شهوات مخاطبش گذاشته و بعید است کسی بتواند جلوه های عشوه گرانه،راه رفتن های طنازانه و آرایش نسبتا محرک بازیگر اصلی فیلم را به عنوان یک عمل منافی با عرف و قوانین اسلامی انکار کند.
به هر حال مسعود ده نمکی، سعی داشته در مسیر آرمان ها و اعتقاداتش قدم بردارد، موضوع خوبی را انتخاب کرده و در این راه اشتباهاتی (شاید نه چندان کوچک) نیز مرتکب شده است. دغدغه مند بودن ده نمکی فی نفسه جای تقدیر و تشکر دارد، این که وی به جای شعار دادن و نقد صرف،به دنبال عمل رفته موضوعی خوب و زیبا است ولی کاش این کارگردان ارزشی سینما، به جای شریفی نیا و امثال وی، مشاور و همیاری بهتر پیدا می کرد تا با جهت دهی و کمک او شاهد برخی نقیصه ها در آثارش نباشیم.
..................................................
پ.ن:
- من منتقد فیلم نیستم بنا بر این از لحاظ فنی و فرمی نمی توانم اظهار نظری کنم، این نوشته فقط دیدگاه شخصی خودم به عنوان یک مخاطب معمولی و عامی بود.
- قصد تخریب ده نمکی را نداشتم.
این مطلب در:
یاد حاتمی کیا افتادم. نقدش کرده بودن که چرا عروس تو سریال شما اینقدر آرایش داره. اونم گفته بود بالاخره عروس شب عروسیش آرایش میکنه دیگه!
میدونی به قول تو سینماگرای مذهبی ما هنوز این قضیه رو نتونستن خوب تحلیل و حل و فصلش کنن. یعنی معلوم نیست بالاخره اینجور قضایا رو چطور میخوان نمایش بدن. من با حرفت موافقم. اگه فکر بشه، برای نشون دادن یه فاحشه، راه های دیگری هم هست که قوه شهوانی مخاطب به کار گرفته نشه. چون به هر حال تحریک شهوانی یکی از راهبردهای اصلی غرب تو عرصه تبلیغاته و وقتی ما هم (حتی فقط کمی و حتی با هدف مثبت) از چیزهایی استفاده کنیم که منجر به تحریک شهوانی بشه، داریم به نفع اونا کار میکنیم.
من فیلم رو ندیدم امیدوارم فیلم خوبی باشه. به غیر از اینکه بعضی صحنه هاش خیلی تابلو شعار میده دیگه ازش چیز بدی نگفتن. احتمالا فیلم خوبیه.
این قضیه ای هم که گفتی بالاخره زمان میبره. باید اونقدر فیلمنامه نویس و کارگردان مذهبی حزب اللهی تو این عرصه زیاد بشه که کم کم راهکارهای مناسبی برا اینجور مسائل هم پیدا بشه. یا حق